ΤΟΥ ΣΑΒΒΑ Ν.ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ:  Επανέρχεται, με πρόταση του υπουργείου Διοικητικής Μεταρρύθμισης, το εφιαλτικό σενάριο για το διαχωρισμό του υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής στον διαχωρισμό του και στην αυτονόμηση των δύο δομών του – της αστυνομικής επίβλεψης και της στρατηγικής ναυτιλιακής πολιτικής, με το σκεπτικό ότι “δεν μπορεί να λειτουργήσει παράγοντας σοβαρά αποτελέσματα, ένα σχήμα μεικτής ιεραρχίας και πολιτικής και στρατιωτικής, γιατί κάτι τέτοιο συνιστά υπαγωγή σε (ανεπίτρεπτη) διπλή εντολή, με προφανές επακόλουθο, τη δημιουργία εδάφους για συγχύσεις και στρεβλώσεις”. Με άλλα λόγια, ζητούνται νέες σημαντικές αλλαγές στον διοικητικό φορέα της ναυτιλίας, λίγα χρόνια μετά την ενοποίηση του ύστερα από την διάλυση του στην πρώτη κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου το 2009.

Τα “διαρθρωτικά μέτρα” που εισηγείται το υπουργείο Διοικητικής Μεταρρύθμισης για την “ορθολογικότερη-συνεκτικότερη οργάνωση, του υπουργείου Ναυτιλίας είναι τα εξής:

“Προτείνεται καταρχάς η σαφής διάκριση της αποστολής του ΛΣ-ΕΛΑΚΤ από εκείνης του υπόλοιπου υπουργείου και η ορθή σύνδεση-συνέργεια τόσο των δύο αποστολών όσο και των διακριτών δομών-χαρακτήρων (πολιτικού και στρατιωτικού). Στο πλαίσιο των βασικών διευθετήσεων της υφιστάμενης νομοθεσίας, όπου ορίζεται με σαφήνεια ότι, «το ΛΣ-ΕΛΑΚΤ ανήκει στην οργανωτική δομή του Υπουργείου Ναυτιλίας… και συμβάλει, κατά την ειδικότερη αποστολή του, στην αποτελεσματική άσκηση των αρμοδιοτήτων αυτού», κάνουμε και την οργανωτική-δομική διαφοροποίηση”.

Το “βασικό κριτήριο διάκρισης,όπως αναφέρεται στην σχετική εισήγηση, των δύο δομών-χαρακτήρων είναι οι διαφοροποιημένες απαιτήσεις για την επιτυχή εκπλήρωση των διαφορετικών αποστολών” και επισημαίνει: “Αλλιώς επιτυγχάνεται η αστυνόμευση των θαλασσίων συνόρων και η καταπολέμηση του εγκλήματος στη θάλασσα (με αυστηρότερη ιεραρχία, χρήση οπλισμού, ειδικούς κανόνες εμπλοκής, κλπ χαρακτηριστικά που συνθέτουν μια ειδική σχέση εξουσίασης, που δικαιολογεί αυστηρότερη πειθαρχία, που εξασφαλίζεται με την εφαρμογή του στρατιωτικού Ποινικού Κώδικα) και αλλιώς, η θέσπιση κανόνων για την απασχόληση ναυτεργατών σε θαλάσσιες δραστηριότητες, την εκπαίδευσή τους, την ανάπτυξη γενικότερα δραστηριοτήτων κάθε είδους στη θάλασσα (μεταφορικών, τουριστικών, ερευνητικών κλπ)”.

Στην εισήγηση τονίζεται ότι τα σύγχρονα, προηγμένα κράτη βασίζονται κατά κύριο λόγο σε Διοικήσεις πολιτικού χαρακτήρα, τις οποίες συμπληρώνουν με ένστολους βραχίονες εκεί όπου απαιτείται για την επιτυχή έκβαση αποστολών, Αμυνας-Ασφαλείας (Ενοπλες Δυνάμεις), Δημόσιας Τάξης-Αστυνόμευσης (Αστυνομία, ΛΣ-ΕΛΑΚΤ) και Προστασίας από έκτακτα γεγονότα (ΠΣ). Μάλιστα, στην επιχειρηματολογία που αναπτύσσεται αναφέρεται ότι “η ορθή και υπεύθυνη λειτουργία ενός διοικητικού σχηματισμού είναι προεχόντως θέμα επικρατούσας κουλτούρας και όχι τόσο εξωγενών παραγόντων όπως η στολή ή η τήρηση αυστηρής πειθαρχίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η ΥΠΑ, η οποία λειτουργεί ικανοποιητικά εδώ και πολλά χρόνια, μόνο με πολιτικό προσωπικό”! Για τους κραδασμούς που προεξοφλούνται από τον νέο σχεδιασμό για το ΥΕΝ προβλέπεται και μεταβατική περίοδο “ώστε να μην μειωθεί στο ελάχιστο η απόδοση”.

Ειδικότερα, στο σχέδιο για την αναδιάρθωση και πάλι του ΥΕΝ προτείνεται η αφαίρεση από τον B΄ κλάδο του ΛΣ των Δ/νσεων Ποντοπόρου Ναυτιλίας, Εκπαίδευσης Ναυτικών, Ναυτικής Εργασίας και Θαλασσίων Συγκοινωνιών καθώς και αντιστοίχως, η αφαίρεση από τον Γ’ κλάδο των Δ/νσεων Μελετών & Κατασκευών Πλοίων και Επιθεώρησης Πλοίων (που σήμερα στελεχώνονται με πολιτικό προσωπικό) και η ένταξή τους (των έξη ως άνω Δ/νσεων) σε μία νέα Γενική Δ/νση Ναυτιλιακής Πολιτικής, που θα εντάσεται στην κεντρική υπηρεσία του υπουργείου, υπό τον Γενικό Γραμματέα Ναυτιλίας & Νησιωτικής Πολιτικής (που αναμένεται σύντομα να μετατραπεί σε θέση Διοικητικού Γραμματέα του αρ. 4 ν.4369/2016)… Κατ΄αυτόν τον τρόπο, εξασφαλίζεται υπό πολιτικό καθεστώς η ενιαία αντιμετώπιση των βασικών διαστάσεων (χάραξη, υλοποίηση, παρακολούθηση) της Δημόσιας Πολιτικής για τη Ναυτιλία, ενώ στο ΛΣ (ενοποιούμενες σε έναν κλάδο) μένουν οι αρμοδιότητες που είναι ειδικής ελεγκτικής φύσεως και ταιριάζουν στον χαρακτήρα-καθεστώς του.

Επιπλέον, επισημαίνεται ότι πρέπει να επανεξεταστεί και να ανασυγκροτηθεί η υπηρεσία Πληροφορικής με σύσταση σχετικής μονάδας στην κεντρική υπηρεσία του υπουργείου και πρόβλεψη για κατανομή ευθύνης και εξασφάλιση συνεργασίας των δύο δομών (αυτής του ΛΣ και αυτής της κεντρικής υπηρεσίας) με το ίδιο αντικείμενο.

Τονίζεται ιδαίτερα, πως με τα σημερινά δεδομένα του υπουργείου, φαίνεται απαραίτητο μέχρι να στελεχωθούν πλήρως ώστε να μπορούν να λειτουργούν ομαλά οι Διευθύνσεις της νέας Γενικής Δ/νσης, η μεσολάβηση μιας μεταβατικής φάσης, πιθανόν μιας τριετίας, κατά την οποία όλες οι θέσεις προϊσταμένων θα καταλαμβάνονται είτε από πολιτικό προσωπικό είτε από στρατιωτικό- ένστολο.

Στην εισήγηση για την νέα αναδιάρθρωση του υπουργείου Ναυτιλίας επισημαίνονται και τα “μείζονα προβλήματα” που αντιμετωπίζουν οι υπηρεσίες του ΥΕΝΠ. Μεταξύ αυτών είναι:

1. Απουσία στρατηγικής στόχευσης-ταυτότητας του Υπουργείου. Δεν είναι ξεκάθαρη ούτε η διακριτή αποστολή-ταυτότητά του ούτε η ενατένιση μακροπρόθεσμων επιδιώξεων. Δεν υφίσταται η κατάλληλη δομή που να χαράζει δημόσιες πολιτικές για τη θάλασσα και ότι συνδέεται με αυτήν αλλά υπάρχει αποσπασματική λειτουργία διαφόρων δομών, κυρίως του ΛΣ. Στην πλέον χαρακτηριστική περίπτωση, δεν είναι εμφανές αλλά αποτελεί ερώτημα, το τι ακριβώς είναι η «νησιωτική πολιτική» και ποιος έχει την ευθύνη της διαμόρφωσής της σε επίπεδο και μακροπρόθεσμων σκοπών και ουσιαστικού περιεχομένου. Η απουσία αυτή, σε συνδυασμό με τις ανταγωνιστικές τάσεις άλλων χώρων (Δημόσιας Τάξης για τα θέματα αστυνόμευσης, Ανάπτυξης για τα θέματα περιφερειακής ανάπτυξης, Βιομηχανίας για τα θέματα ναυπηγοεπισκευών, Περιβάλλοντος για τα θέματα θαλασσίου περιβάλλοντος, Χωροταξίας & Πολεοδομίας για τα θέματα προστασίας του χαρακτήρα των νησιωτικών οικισμών, Μεταφορών για τα θέματα της ακτοπλοοίας) αφήνει να αιωρούνται ερωτήματα για την ανάγκη ύπαρξης του υπουργείου ως χωριστής δομής.

2. Απουσία διευκρινισμένων ρόλων-απαιτήσεων των διακριτών δομών (ΛΣ και πολιτικών υπηρεσιών), ανισορροπία κατανομής έργου μεταξύ τους και ανάμειξη των διαφόρων κατηγοριών του προσωπικού (ένστολου του ΛΣ, που υπάγεται στον Κώδικα Προσωπικού ΛΣ και στον Στρατιωτικό Ποινικό Κώδικα και πολιτικού που υπάγεται στον Υπαλληλικό Κώδικα) με επακόλουθο τον ανταγωνισμό ισχύος μεταξύ πολιτικού προσωπικού και ΛΣ (ένστολου προσωπικού). Μάλιστα, ενώ στην ισχύουσα νομοθεσία προσδιορίζεται σαφώς η πολιτική συγκρότηση και λειτουργία του υπουργείου, με συμπληρωματική/επιβοηθητική τη λειτουργία του ΛΣ-ΕΛΑΚΤ («ειδική αποστολή»), από τον συσχετισμό των υφιστάμενων δομών, φαίνεται εμφανώς το αντίθετο: 3 Γ.Δ/νσεις (κεντρικές και περιφερειακές) έναντι 4 του ΑρΛΣ (μόνο στην κεντρική υπηρεσία), 12 Δ/νεις (κεντρικές και περιφερειακές) έναντι 19 του ΑρΛΣ (στην κεντρική υπηρεσία) και 43 Τμήματα (και στις κεντρικές και στις περιφερειακές υπηρεσίες) έναντι 84 του ΑρΛΣ (στην κεντρική υπηρεσία)…

3. Εντονο το στοιχείο της πολιτικής ρητορικής με ταυτόχρονη απουσία δομών πραγματικής εκπόνησης στρατηγικής και πραγματικής, παρακολούθησης της υλοποίησής της. Είναι χαρακτηριστικό πως η αντιμετώπιση των προβλημάτων των νησιών γίνεται περισσότερο με συμβολικό τρόπο, δηλαδή με την ύπαρξη μιας δομής περιορισμένου χαρακτήρα και πόρων, με βαρύ όνομα («γενική γραμματεία»), η οποία όμως δεν μπορεί να αντιμετωπίσει σε βάθος και να επιλύσει τα προβλήματα… Ομοίως, με παρόμοιο τρόπο (διαρκής αναφορά στη ναυτοσύνη και στη ναυτική παράδοση, ιδιαίτερη αναφορά στις ελληνικές ικανότητες κλπ) φαίνεται πως αντιμετωπίζονται (χωρίς να επιλύονται…) τα περισσότερα ζητήματα (πχ πώς εκπληρώνει η χώρα τις υποχρεώσεις της προς την ολοκληρωμένη θαλάσσια πολιτική της ΕΕ και τι πρωτοβουλίες αναλαμβάνει).

4. Ελλειψη συνοχής μεταξύ των εσωτερικών δομών (ΛΣ και Γενικών Γραμματειών). Η συνεργασία μεταξύ των διαφόρων δομών-υπηρεσιών του υπουργείου δεν είναι εμπεδωμένη, ενώ παρουσιάστηκε το φαινόμενο κάποιες υπηρεσίες του να αγνοούν τι ακριβώς πράττουν άλλες υπηρεσίες του ιδίου υπουργείου και πως θα μπορούσαν να βοηθηθούν μεταξύ τους. Οι ασυγχρονίες που παρουσιάζονται θεραπεύονται σχεδόν αποκλειστικά με αξιοποίηση διοικητικών πόρων του ΛΣ, το οποίο βέβαια λειτουργεί εντός των αυστηρών πλαισίων του Στρατιωτικού Ποινικού Κώδικα (ΣΠΚ). Με την πρακτική αυτή, μπορεί να επιτυγχανόταν η προσωρινή αντιμετώπιση πιεστικών αναγκών, ωστόσο η συγκεκριμένη πρακτική (επέκτασης του στρατιωτικοποιημένης δομής έναντι της πολιτικής) ούτε ευνοεί την ομαλή ανάπτυξη των δομών του υπουργείου ούτε προφανώς ταιριάζει σε μια σύγχρονη πολιτεία, όπου η γενική τάση είναι να αποστρατιωτικοποιούνται/πολιτικοποιούνται οι κρατικές υπηρεσίες. Επιπλέον, η προσωρινή αντιμετώπιση της πιεστικότητας κάποιων καταστάσεων δημιουργεί την εντύπωση επίλυσής τους με συνέπεια, την παράλειψη προγραμματισμού για τη ριζική αντιμετώπισή τους.

5. ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ

Στο υπουργείο υπηρετούν δύο μείζονες κατηγορίες προσωπικού που διακρίνονται σαφώς μεταξύ τους, τόσο λόγω του ρόλου τους (λειτουργικό κριτήριο) όσο και λόγω της οργανωτικής τους ένταξης σε χωριστή ομάδα-σώμα με άλλο τρόπο πρόσληψης, άλλους όρους εξέλιξης, άλλη διαδικασία αξιολόγησης και άλλη προοπτική ολοκλήρωσης της σταδιοδρομίας τους (οργανωτικό κριτήριο). Αυτές οι μείζονες κατηγορίες είναι οι στρατιωτικοί/ένστολοι λιμενικοί (αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και οπλίτες περί τους 8.000) που υπάγονται στη δική τους, στρατιωτικού χαρακτήρα, νομοθεσία (ν.3079/2002 Κώδικας Προσωπικού ΛΣ, ν.3922/2011, Στρατιωτικός Ποινικός Κώδικας -ΣΠΚ) και οι πολιτικοί διοικητικοί υπάλληλοι (επί συνόλου 290 θέσεων υπηρετούν σήμερα 220 υπάλληλοι μόνιμοι και ΙΔΑΧ, με άλλους 100 να υπηρετούν στην πλοηγική υπηρεσία, επί 110 θέσεων, άλλους 62 στις Σχολές Εμπορικού Ναυτικού επί 80 θέσεων και άλλους 12 στο ΚΕΣΕΝ επί 19 θέσεων) που υπάγονται στη δική τους νομοθεσία (ν.3528/2007-ΥΚ, ν. 2690/1999, ν.3230/04 και ν.4369/16 κλπ).